Construción erixida na
Idade Media, da cal, a primeira referencia documental que posuímos data do ano 1158 (século
XII). Emprazada na marxe dereita do Río Ribadil, consérvase soamente a torre da homenaxe e restos da muralla e construcións anexas.
Esta
torre da homenaxe é de
base cadrada, ao igual que o resto da fortaleza que contaba cunha serie de dependencias, un
foso, unha
muralla exterior e unha
ponte levadiza situada á altura da porta con arco de medio punto situada no primeiro piso.
Posuía a torre tres pisos e soto, presentando unha altura de
19 metros sobre o chan na
parte oriental e
11 metros na occidental onde se situaba o
patio de armas. Os seus muros de cadeirado de
granito presentan un grosor de
dous metros.
Actualmente, a torre encóntrase en estado ruinoso, ao que contribuíu non só o paso o tempo, senón tamén a acción humana, xa que nos anos 40 sufriu a demolición dos muros do que debeu ser a zona residencial, aproveitándose as devanditas pedras para outras edificacións.
A importancia histórica da
fortaleza de Fornelos queda reflectida no seu frecuente nomeamento nas
loitas entre
Alfonso VII (rei de Galicia) e o seu primo
Alfonso Enríquez (rei de Portugal) que deron lugar á
independencia de Portugal.
Sancho I de Portugal doara este lugar aos fundadores da Casa de Fornelos,
Dona Aldonza Vázquez de Fornelos e
Fernán Pérez de Castro que pasaron a ser donos da fortaleza. Foi na segunda metade do século
XV, cando as
revoltas Irmandiñas esnaquizaron o
castelo de Fornelos, que tempo despois reconstruiría
Pedro Madruga, quen mantivo preso ao
bispo de Tui, Don Diego de Muros, no alxibe de Fornelos durante quince días, sendo causa de posteriores litixios entre o bispo e Pedro Madruga.
Esta inimizade quedará reflectida no coñecido como "
cerco de Fornelos" de
1482, que consistiu nun ataque protagonizado pola alianza do bispo de Tui, Diego de Muros, con García Sarmiento, Lope de Montenegro (alcalde maior de Pontevedra) xunto a Francisco Aballe e Lope de Aballe, tío e sobriño resultarían mortos no infrutuoso asedio.
É destacable, na historia de Fornelos, que tras a
declaración de paz entre os
Reis Católicos e a
Coroa Portuguesa, o
27 de setembro de 1479, houbo unha restitución xeral de propiedades e o gobernador,
Fernando Acuña, concertou con todos os señores o derrubamento das fortalezas novas, deixando a de
Fornelos e
Salvaterra.
En canto ás
liñaxes que habitaron esta fortaleza, hai que ter presente que
os señores de Fornelos emparentaron cos
señores de Sotomayor no século
XIV, cando
Don Pedro Paéz de Sotomayor casa con dona Inés Anes de Castro, señora de Fornelos. Entre os personaxes históricos que se relacionan coa fortaleza están
Martín Sánchez, fillo bastardo de Sancho I de Portugal;
Juan de Castro, bispo de Tui e Álvaro Pérez de Sotomayor.
Localización:
